Pierwsze kroki W 1961 roku na Wydziale Melioracji Wodnych z Oddziałem Geodezji Wyższej Szkoły Rolniczej w Krakowie powstała jednostka o nazwie Katedra i Zakład Budownictwa Wiejskiego. Organizatorem i pierwszym jej kierownikiem był prof. dr hab. inż. Edward Komarnicki. Pierwszą siedzibą Katedry był budynek przy ul. św. Marka 37. W roku 1964, po przeniesieniu jednostek organizacyjnych do "Gmachu Jubileuszowego" przy al. Mickiewicza 24-28, z inicjatywy prof. E. Komarnickiego powstało "Laboratorium budowlane". Rozpoczęto również kompletowanie kolekcji materiałów i wyrobów budowlanych oraz modeli — wykorzystywanych jako pomoce naukowe w dydaktyce.

Po reorganizacji Wydziału, w składzie Katedry, która wówczas nosiła nazwę Katedra Budownictwa Rolniczego, w latach 1972-1981 znalazł się Zespół Zastosowań Matematyki, kierowany przez prof. dr hab. Jana Burzyńskiego.

Początkowo badania naukowe prowadzone w Katedrze skupiały się na dwóch problemach. Pierwszy z nich — jego badanie zainicjował prof. E. Komarnicki — dotyczył racjonalizacji rozwiązań funkcjonalnych i konstrukcyjno-materiałowych w budownictwie rolniczym, zwłaszcza przeznaczonym dla produkcji zwierzęcej. Pod kierownictwem prof. E. Komarnickiego przeprowadzono badania kilkuset, zróżnicowanych pod wieloma względami, budynków gospodarczych w Polsce południowo-wschodniej. Wyniki tych badań stanowiły podstawę do sformułowania wielu wniosków i zaleceń dla praktyki mających na celu doskonalenie budynków dla produkcji zwierzęcej pod względem rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych i użytkowych, kształtowania mikroklimatu, itp. Drugi z tematów — podjęty przez dr hab. inż. Nikodema M. Nowakowskiego, prof. UR — dotyczył zjawisk cieplno-wilgotnościowych zachodzących w przegrodach budynków. Praca ta zapoczątkowała nowatorskie badania z zakresu fizyki cieplnej budowli, w szczególności dotyczące wymiany ciepła pomiędzy budynkami a gruntem. Tematyka ta jest nadal obecna w programach badawczych Katedry. Do tej pory z tego zakresu opracowano 5 dysertacji doktorskich i 2 rozprawy habilitacyjne. W Katedrze prowadzono również prace na rzecz gospodarki narodowej. Do ważniejszych można zaliczyć kierowany w latach 1969-1972 przez prof. E. Komarnickiego projekt badawczo-rozwojowy "Modernizacja budynków inwentarskich w gospodarstwach indywidualnych, w zakresie budowlanym i technologicznym, w południowym regionie kraju" oraz w latach 1979-1982 projekt "Modernizacja i adaptacja budynków inwentarskich i obiektów towarzyszących w zakresie budowlanym i technologicznym, w gospodarstwach indywidualnych na terenach górskich woj. nowosądeckiego". Zespół pod kierunkiem prof. E. Komarnickiego w latach 1973-1976 zrealizował kolejny projekt badawczo-rozwojowy "Stany zerowe budynków inwentarskich wykonywanych w systemach konstrukcyjno-montażowych", w którym określił właściwy dobór materiałów do budowy przegród, w tym ścian i posadzek, fundamentów i podwalin dla halowych budynków inwentarskich wykonywanych w systemach konstrukcyjno-montażowych.

W roku 1983, po przejściu prof. dr hab. E. Komarnickiego na emeryturę, kierownictwo Katedry objął dr hab. N. M. Nowakowski, prof. UR. Na czoło problematyki badawczej Katedry wysunęły się zagadnienia kształtowania właściwego mikroklimatu w pomieszczeniach inwentarskich oraz racjonalizacji w nich gospodarki energetycznej. W latach 1986-1990 kontynuowano tematykę modernizacji budownictwa dla produkcji zwierzęcej w kierowanej przez dr hab. N. M. Nowakowskiego pracy "Doskonalenie budownictwa dla produkcji zwierzęcej na terenach górskich" (CPBR), która zaowocowała wieloma publikacjami, m.in. W. Biedy. Efektem tych badań była również rozprawa habilitacyjna prof. dr hab. inż. Wacława Biedy pt. "Wartość użytkowa budynków inwentarskich na terenach górskich" (1993). Badania eksperymentalne i teoretyczne prowadzone przez dr hab. inż. Nikodema M. Nowakowskiego, prof. UR, po kilkuletnich badaniach wniosły do nauki model fizyczny wnikania masy pary wodnej w ścianę, co pozwoliło na określenie intensywności kondensacji pary wodnej na wewnętrznej powierzchni ścian i niszczącego działania ruchu wilgoci w przegrodach zewnętrznych budynków (1972). Kilkuletnie badania eksperymentalne prof. dr hab. inż. Wacława Biedy, poświęcone wymianie ciepła pomiędzy budynkiem inwentarskim a gruntem w jego otoczeniu, wniosły do nauki i praktyki budowlanej nową wiedzę o pozytywnej roli gruntu zalegającego pod posadzką budynku inwentarskiego w kształtowaniu jego mikroklimatu i wskazały na właściwe miejsce izolacji termicznej w "stanie 0" budynku inwentarskiego. Zespół Mechaniki i Konstrukcji, kierowany przez doc. dr inż. Juliusza Rudkowskiego, a następnie przez prof. dr hab. inż. Edwarda Maciąga zajmował się zagadnieniami dotyczącymi konstrukcji budowli inżynierskich, w szczególności budowli wodnych i konstrukcji zagłębionych w gruncie, zastosowaniem metod statystycznych w konstrukcjach z betonu i problemami trwałości konstrukcji betonowych oraz zastosowaniem algorytmów genetycznych w mechanice budowli, a ostatnio — wpływem drgań parasejsmicznych na budynki, w tym wbijania pali fundamentowych, odstrzałów w kamieniołomach, drgań od środków transportu, interakcji dynamicznej budynki — podłoże.

Powstanie NSZZ "Solidarność" W historii Katedry nie można pominąć okresu tworzenia się związku zawodowego "Solidarność", którego kolebką na Akademii Rolniczej była właśnie Katedra Budownictwa Wiejskiego. W Komitecie Założycielskim NSZZ "Solidarność" Akademii Rolniczej w Krakowie byli między innymi kierownik katedry prof. Edward Komarnicki oraz dr inż. Teresa Cichoń — przewodnicząca Komitetu Założycielskiego i pierwsza przewodnicząca Komisji Uczelnianej NSZZ "Solidarność" AR w Krakowie.

W latach 1980-1981 Katedra była siedzibą komitetów strajkowych i redakcji biuletynu informacyjnego "Solidarność AR".

Program badawczy Programy badawcze Katedry, kierowanej w latach 1995-2014 przez prof. dr hab. Wacława Biedę, poszerzono o zagadnienia racjonalizacji gospodarki energetycznej przechowalni płodów rolnych i ogrzewanych budynków inwentarskich oraz wykorzystania ciepłą z systemów wentylacyjnych i gruntu w otoczeniu budynków. Dr hab. inż. Jan Radoń, prof. UR (rozprawa habilitacyjna pt. "Model obliczeniowy i analiza dynamicznego kształtowania się mikroklimatu budynków rolniczych na przykładzie brojlerni" (2004) rozwinął badania teoretyczne i opracował modele obliczeniowe w tym zakresie gospodarki energetycznej i kształtowania mikroklimatu w budynkach rolniczych. Badania eksperymentalne w tym zakresie były i są nadal kontynuowane przez dr hab. inż. Grzegorza Nawalany, który napisał rozprawę habilitacyjną pt. "Kształtowanie się warunków termicznych w posadzce brojlerni i zalegającym pod nią gruncie oraz ich doskonalenia" (2012) i dr hab. inż. arch. Piotra Herbuta (rozprawa habilitacyjna pt. "Kształtowanie się ruchu powietrza i warunków cieplno-wilgotnościowych w zmodernizowanej oborze typu Fermbet z wentylacją naturalną" (2013)). W ostatnich latach, pod kierunkiem dr hab. J. Radonia, prowadzono prace naukowe poświęcone modelowaniu mikroklimatu w budynkach zabytkowych.

W programie badawczym Katedry znalazły się także nowe tematy, dotyczące wykorzystania alternatywnych źródeł energii w budownictwie rolniczym, na przykład pozyskania ciepła zakumulowanego w gruncie za pomocą wymienników ciepła typu rurowego współdziałających z systemami wentylacyjnymi; odzyskiwania ciepła z systemów wentylacyjnych budynków inwentarskich do ich ogrzewania i kształtowania optymalnego mikroklimatu za pomocą rekuperatorów niskotemperaturowych (Grant: "Nowy typ rekuperatora do odzysku ciepła i optymalizacji mikroklimatu w pomieszczeniach dla drobiu"), wreszcie wykorzystania promieniowania słonecznego do pasywnego i aktywnego ogrzewania budynków za pomocą systemu z przezroczystą izolacją cieplną. W rezultacie badań eksperymentalnych prototypów gruntowych wymienników ciepła, działających w warunkach normalnej eksploatacji budynków drobiarskich, określono możliwość znacznej redukcji zapotrzebowania na energię do ogrzewania brojlerni ze źródeł konwencjonalnych, przy jednoczesnym doskonaleniu mikroklimatu pomieszczeń inwentarskich. Pozwoliło to nie tylko poprawić efektywność produkcji i dobrostan zwierząt, ale także zmniejszyć uciążliwość wielkotowarowej produkcji zwierzęcej dla środowiska naturalnego.

W ponad 53-letniej historii Katedry Budownictwa Wiejskiego największy udział w rozwoju młodej kadry naukowej mieli: prof. dr hab. inż. Edward Komarnicki, który wypromował sześciu doktorów; dr hab. Nikodem Nowakowski — pięciu doktorów oraz prof. dr hab. inż. Wacław Bieda i dr hab. Jan Radoń, prof. UR, którzy wypromowali po trzech doktorów.

Współpraca Od 1993 roku Katedra aktywnie współpracuje z Instytutem Fizyki Budowli im. Faunhofera (IFB) w Holzkirchen (Niemcy) oraz Katedrą Fizyki Budowli na Uniwersytecie Technicznym w Stuttgarcie, a od 1996 roku — z Katedrą Budownictwa Słowackiego Uniwersytetu Rolniczego w Nitrze. Współpraca naukowa z IFB dotyczy opracowania narzędzi do numerycznej, niestacjonarnej analizy zjawisk cieplno-wilgotnościowych zachodzących w przegrodach zewnętrznych budynków oraz wykorzystania do ogrzewania budynków rolniczych systemów do biernego i czynnego pozyskiwania promieniowania słonecznego dzięki zastosowaniu przezroczystej izolacji cieplnej. Rezultatem współpracy, w którą najbardziej zaangażowany jest dr hab. inż. J. Radoń, prof. UR, było opublikowanie i zaprezentowanie wyników badań na wysokiej rangi międzynarodowych konferencjach naukowych w USA, i w Europie. Zainicjowana przez prof. W. Biedę współpraca z Katedrą Budownictwa Uniwersytetu w Nitrze, dotycząca problematyki modernizacji budownictwa inwentarskiego, zaowocowała wspólnymi publikacjami oraz prezentacjami wyników na sesjach plenarnych międzynarodowych konferencji naukowych i wymianą pracowników w ramach programu Erasmus.

Działalność organizacyjna Katedra była organizatorem cyklicznej, międzynarodowej konferencji naukowej "The current problems of building-physics in rural building" (Kraków 1997, 2001, 2005) i współorganizatorem ogólnopolskich konferencji naukowo-technicznych "Wentylacja, ogrzewnictwo, klimatyzacja, zdrowie" (Zakopane 2002, 2004, 2006, 2008). W latach 1977 i 1990 Katedra Budownictwa Wiejskiego zorganizowała także konferencje naukowe na temat aktualnych problemów naukowo-badawczych budownictwa rolniczego i gospodarki wodnej w rolnictwie.

Pracownicy Katedry pracują aktywnie w licznych komisjach uczelnianych i wydziałowych:

• Prof. W. Bieda — przewodniczący Senackiej Komisji ds. Inwestycji i Remontów (2002-2012), przewodniczący Wydziałowej Komisji Dydaktycznej Kierunki IŚ (1996-2012), przewodniczący Wydziałowej Komisji Wyborczej (1998-2000), członek Komisji Nauki, członek Komisji Kierunku IŚ, członek Zespołu ds. Jakości Kształcenia kierunku IŚ, członek Komisji Rekrutacyjnej kierunki IŚ oraz AK, członek Rady Programowej kierunki AK,
• Dr inż. Elżbieta Młynarczyk — przewodnicząca Senackiej Komisji ds. Majątku Uczelni,
• Dr hab. inż. J. Radoń — członek Wydziałowej Komisji ds. Nagród i Odznaczeń.

Nauka — praktyce Doświadczenia z prowadzonych w Katedrze prac naukowo-badawczych są w różnych formach przenoszone do praktyki budowlanej i rolniczej, m.in. poprzez publikację wyników badań, opracowanie broszur i wytycznych oraz instrukcji wdrożeniowych w wydawnictwach popularno-naukowych oraz poprzez aktywny udział w konferencjach naukowo-technicznych i różnego rodzaju szkoleniach dla projektantów, służb nadzoru budowlanego, hodowców MDR. Z praktyką rolniczą wiąże się również systematycznie pomnażany dorobek zawodowy pracowników Katedry, którzy są autorami wielu zrealizowanych koncepcji i projektów technicznych, na przykład modernizacji ferm bydła mlecznego w znaczących w kraju Ośrodkach Hodowli Zarodowej w Osieku i Dębołęce (W. Bieda i P. Herbut), a także wielu opracowań o charakterze ekspertyz i opinii technicznych (N. M. Nowakowski).

Dydaktyka Od początku istnienia Katedry Budownictwa Wiejskiego głównym zadaniem dydaktycznym jej pracowników było przygotowanie, możliwie na wysokim poziomie, absolwentów poszczególnych kierunków studiów do uczestnictwa w procesie inwestycyjnym w charakterze projektantów, wykonawców czy użytkowników obiektów i technologii oraz urządzeń, zwłaszcza na obszarach wiejskich.

Pracownicy Katedry Budownictwa Wiejskiego prowadzą zajęcia dydaktyczne na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych Wydziałów: Inżynierii Środowiska i Geodezji, Hodowli i Biologii Zwierząt, Biotechnologii i Ogrodnictwa.

Na studiach stacjonarnych magisterskich pracownicy Katedry prowadzili najpierw specjalizację o nazwie "Budownictwo rolnicze", od roku 2003 kierunek dyplomowania noszący nazwę "Budownictwo ekologiczne". Prace dyplomowe magisterskie pod kierunkiem nauczycieli akademickich Katedry wykonało do tej pory ponad 160 absolwentów kierunku Inżynieria Środowiska.

Skrypty akademickie W Katedrze powstał szereg wielokrotnie wznawianych i wykorzystywanych do dzisiaj skryptów akademickich, między innymi: E. Komarnickiego "Materiały budowlane"; "Ustroje budowlane"; "Konstrukcje murowe"; E. Komarnickiego i W. Biedy "Badania laboratoryjne wybranych materiałów budowlanych"; "Wytyczne i materiały pomocnicze do projektowania modernizacji oraz adaptacji budynków inwentarskich i towarzyszących na terenach górskich i podgórskich"; T. Cichoń "Budowa szklarni"; J. Burzyńskiego "Kurs rachunku prawdopodobieństwa i statystyki matematycznej"; A. Sadłowskiej-Sałęga i J. Radonia "Podstawy termodynamiki" oraz prof. W. Biedy - współautora podręcznika akademickiego "Kvalita vnutorneho prostredia ustajnovacich objektov", wydanego w 2011 roku przez Uniwersytet Rolniczy w Nitrze.

Studencki ruch naukowy Nauczyciele akademiccy Katedry Budownictwa Wiejskiego uczestniczą w studenckim ruchu naukowym, sprawując opiekę nad kołami naukowymi i organizując dla nich obozy naukowe. W latach 1989-1994 przy Katedrze działało Koło Naukowe "Budownictwo Rolnicze", zrzeszające studentów Wydziału Inżynierii Środowiska, którzy trzykrotnie zdobywali I nagrodę na ogólnouczelnianych sesjach kół naukowych. Pierwszym opiekunem i moderatorką koła była dr inż. Teresa Cichoń, Od roku 2002 aktywnie działa sekcja "Budownictwo Ekologiczne" Koła Naukowego Inżynierii Środowiska, która zrzesza entuzjastów problematyki zmniejszenia energochłonności budownictwa wiejskiego i wykorzystania alternatywnych źródeł energii do ogrzewania oraz ekobudownictwa. Referaty naukowe członków sekcji są systematycznie przedstawiane na sesjach kół naukowych, gdzie zyskują nagrody i wyróżnienia. Zorganizowano obozy naukowe w Czarnym Dunajcu (Azbest — zagrożeniem dla zdrowia i rozwoju turystyki w gminie Czarny Dunajec" — 2004 r.), w Dobczycach ("Budownictwo drewniane z przełomu XIX i XX w. w Dobczycach — inwentaryzacja, ocena stanu technicznego i możliwości rewitalizacji" — 2008 r.) i Nidku ("Kształtowanie się ruchu powietrza w okresie letnim na fermie bydła mlecznego" — 2012 r.).

prof. dr hab. inż. Wacław Bieda
profesor zwyczajny KBW